29 Aralık 2013 Pazar

Roboski, Kürtlerin ‘hafıza mekanı’dır artık!*

Hala Bêre bêre homete
Şine diyare dewe şîn û şivano
Cendege domanu tijî verde
Cenî merednera kîste
Hay lo lo lo bêre bivîne
Zalimene….(*)


İki yıl önce bugün, gece, yarının kürde yine hangi trajediyi getireceğini bilmeden, hayatımıza devam ettiğimiz zamanlar… çok uzak bir geçmişte olmuş gibi geliyor şimdi tekrar hatırlarken! Çok hatırlamaktan mı, sürekli aynı trajediyi yaşamaktan mıdır, uzak geçmiş kipi ile ifade etmek? yoksa kanıksamaktan mıdır yeniden hatırlayıp hatırlayıp unutmak, giderek gerçeklikle bağını koparmak yaşananların…

Halbuki iki yıl önceydi, -katledilenlerin yakınları için daha dün gibi- gece yarısı yataklarımıza gitmeye hazırlanırken, ‘kaçak’tan dönen çocukların başına bomba yağıyordu Qileban’a bağlı Roboski köyü yakınlarında. Çoğumuz Qileban’ı da Roboski’yi de o zaman öğrendik, çünkü orası haber bültenlerindeki ‘Şırnağın Uludere ilçesine bağlı Ortasu köyü’ idi. Bilenlerimiz ise tekrar hatırladı, gitmesek de görmesek de orada uzakta bir köy olduğunu! O uzak yerde Kürtler kendi topraklarında çizilen sınırlar arasında ‘kaçak’ gidip geliyorlardı ve akrabaları ‘bölen’, kendilerine rağmen çizilen sınırları ‘ekmek’ kapısı haline getirmişlerdi ve kültürel yaşamın bir parçası haline getirmişlerdi ‘kaçak’ yaşamayı neredeyse yüzyıldır! Nusaybin-Qamişlo arasındaki ‘kaçakçı’ hikayeleri geliyor aklıma, öldürülen gençlerin cesetlerinin korkudan sahiplenmediği zamanlardı onlar…biraz daha geçmişte..

28 aralık 2011, kaçaktan dönen gençler, çocuklar ‘terörist’ ‘sanılarak’ bombalandılar… 34 kişi, 17 tanesi çocuk yaşta… biri yaralı, iki tanesi sağ 3 kişi sağ kurtulmayı ‘başarabildi’! Sağ kurtulan olmazsa belki de haberi olmayacaktı kimsenin katliamda,  ya da olurdu muhakkak ama belki de yanlarına birer ‘keleş’ konularak çıkarılırlardı kameraların karşısına bir sonraki gün, ya da PKK yaptı denilirdi, ne de olsa korucu köyleriydi. Öyle olmamış mıydı daha önceden 11 köylü yakılmış ve katliam PKK’nin üzerine atılmıştı!

Benzeri 1943’te de oldu, bir sayı farkla, 33 kişilerdi onlar, 33 kurşunla vurulmuşlardı, yine bir ‘kaçak’ sonrası ‘gözdağı’ vermek istemişti devlet, yaralı kurtulan olmasa ‘aşiret çatışması’ adını vereceklerdi büyük ihtimalle, ne de olsa o zamanlar üzeri betonla kaplanmış bir mezara gömülmüştü ‘Kürdistan’.

Yıllar geçiyor ama değişmiyor bu ‘devlet’ aklı. Kürde ölmek düşüyor, karlı kışın karanlık gecesinde. Kendi vatanında Kürdün payına ölüm yazılmış, ‘kaçak’ olmasa, ‘terör’ olur bahanesi devletin. Sonrası, derin bir sessizlik! Sorulara iki kelimelik bir cevap; ‘olay yargıda’! işine geldiği gibi! Karartma, olmadı o savcıdan bu savcıya sevk, o da olmadı ‘devlet sırrı’ olur…

Tıpkı 1994’te bombalanan köyler ve öldürülen 33 köylü gibi… 20 sene sonra AİHM’de mahkum olan devlet aklı hala ne failleri bulabilmiş, ne de failleri bulmak gibi bir derdin peşinde. Bu malumun ilanıdır aslında, anlayana!. Faili belli olan bir başka cinayet işlenmiştir gözlerimizin içine baka baka…

34 kişi, 17 tanesi çocuk yaşta kaçaktan gelirken başlarına bomba yağdırılarak canlarına kastedildi… oysa hemen yanı başlarında bulunan karakol yıllardır haberdardı onların ‘sınır’daki ‘kaçak’ giriş-çıkışlarından… korucu köyleriydi oysa, kalmak ile gitmek arasında ‘korucu’ olmayı ‘seçmiş’ köylüler… bir geçim kaynağına sahip olma adına, topraklarını sahipsiz bırakmama adına, toprağından, yerinden yurdundan vazgeçmeme adına ve alna vurulan lekeyi kabul etme pahasına… korucu köyleriydi, yıllardır ‘kaçak’a gidip geliyorlardı, geliş-gidişlerin hepsi kontrollerindeydi askerlerin, sürekli ısıya duyarlı kameralarla izleniyorlardı…

34 kişi, 17 tanesi daha çocuk yaşta… 2 yıl geçti üzerinden, ortada ne bir soruşturma, ne de ifadesi alınan bir şüpheli… devlet koymuş aklına karanlık dehlizlerde kaybetmeyi bu ‘dosya’yı, belli… belli olan bir şey daha var, artık Kürtler unutmuyor, unutmayacak kadar çoğaldılar çünkü… bugün başta Roboski köyü olmak üzere Kürdistan’ın tüm şehirlerinde katliamı lanetleme ve katliam kurbanlarını anma törenleri vardı…

Roboski, bir ‘hafıza mekanı’dır artık Kürtler için..

28.12.2013

(*)Hele gelin; gelin görün ey insanlar,
     Köye gittim ki, ah dövünmeler, ağıtlar
     Çocukların cesetleri güneşin altında
     Öldürmüşler kadınları
     Hay lo..lo..gelin görün..
     Ey zalimler…
     (Metin-Kemal Kahraman, Renklerde Yaşamak)


Not: Bu yazı kaleme alınırken Roboski’deki anma töreninde kalp krizi geçiren Miran Encü’nün hayatını kaybettiği haberi düştü ajanslara… şarkıyı tamamlamak ister gibi… 

26 Kasım 2013 Salı

25-ê Sermawezê, Roja Tekoşîna li dijî Tundiya ser Jinê!...

25-ê Sermawez’ê Roja tekoşîna li dijî tundiya ser jinê a navnetewî ye. Lê mixabin di vê rojê de jî tundiya li ser jinan nerawest û li Diyarbekirê jineke xwedî zarokek û bi ducanî ji aliyê hevserê xwe, an jî ‘zilam’ê xwe ve hat kuştin. Ev yek tenê jî dide xuyakirin ku tundiya ser jinan di tu ‘roj’a nahisine! Tenê ji bo vê yekê jî be, ev roj, ango 25-ê Sermawezê ji bo balê careke din bikişîne tundiya ser jinê girînge…

 Bi vê minasebetê li Tirkiyê û Kurdistanê ji hêla rexistinên jinan gelek çalakî hatin li darxistin. Yek wan jî li Diyarbekirê bu. Aktivîstên DÖKH (Tevgera Jinên Demokratîk û Azad) jî meşek li darxistin ji taxa Ofîsê heta taxa Bağlar (rezan) û li wir daxuyaniyek çapemeniyê dan. Di vê meşê de hinek dîmenên balkêş ku hem mirov dibeşişêne û hem jî dixê ramanan de derketin…


 Dayîkên Aşîtiyê dîsa li pêşi bun, mêr û xortan jî piştgiriya wan dikirin.






Di meşê de yek ji çalakvanan û polisek jin ketibun nav axaftineke kur, kî dizane bê behsa çi dikirin. Qederekê dewam kir ev sohbet, bi ken… xwedê zanê bê paşbêjiya kê dikirin…







Li devê parka Koşuyoluyê jinên çalakvan sekinin, serokê polisa hat, go “dayikên min, xwehên min hûn çima nameşin”,  gotin “emê li heviya hevalên xwe bin, li dur mane”… ê polis go “ê we rê girtiye, kesek nikarê bimeşe”, gotin “aha em xwe didin alî û kesên ku bixwazin bere bimeşin”… piştî çendekî niqaş kirin, polis dît ku nikarê bi wa û got “hûn çi dikin bikin, hûn di kure dimeşin bimeşin”… wan jî meşa xwe dewam kir… 

Di hundirê taxa Bağlar (Rezan) de, jineke pîr hat cem min û bi Tirkî pirsî “ev çi meseleye, çime dimeşin?” min bersiva wê da “Xaltî, ji bo şideta li ser jinê dimeşin, tu dibe çi, we hiç şidet dît”, got “wele me gelek dît û keçikên me jî dibînin”.



Hinekî wirde tir, zilamekî pîr.. xalo cixare xwe dipêça, li devê deriyê dikanê û li wê qerebalixê dinêrî… Kî zanê bê wê kêlîkê çi di dilê xwe de derbas dikir… 

"Xalo ji aliyekî ve cixara xwe dipêçe û ji aliyên din ve li çalakvanan dinere... Ev kêlîka ku ala jinan û ew di yek dimêne de ne.."



Di zilamên din li ser cadê, sohbeta xwe dikirin, di dora wan re çalakvan derbas dibun, piranî jin…

Ala aktivîstên DÖKH'ê zilam dîmeneke xweş derxistine holê...









Di dawiya meşê de, li cem yek ji avahiyê şaredariya Rezan sekinin û daxuyaniya xwe xwendin… tundiya li ser jinê û politîkayên ku vê tundiyê xwedî dikin, diparêzin anîn ziman…











Sakine Cansız, Leyla Söylemez û Fidan Doğan careke din bibîranîn…





û çend dîmenê din...






Jin, belkî jî her roj bi şiklekî li rastî tundiyê tên… Ol, dewlet, siyaset, tevde çandek ava kirine di vî warî de… Em klişekê dubare bikin, Civakeke ku jin rastî tundiyê tê, ne civakeke şarmende… Ji bo vê yekê jî tenê hestyar bin têrê nake.. Dibe mêr jî bi heman hestyariyê tevbigerin..
Bi hêviya civakek şarmende…

Diyarbekir,

25.11.2013


9 Kasım 2013 Cumartesi

Xwezaparêzî û Çemê Bunisra*

Çemê Bunisra, Çemê Çaxçax an jî bi navê xweyî di nav gel de ‘Ava spî’.  Ava spî kanîyeke ji gundê bi navê ‘Serê Avê’ derdikeve û di Newala Bunisra de diherikê, Nisêbînê dike du parçe û ber bi Qamişlo ve diçe. Ava Spî, Newala Bunisra ku di navbera Nisêbîn û Midyadê de ye şîn dike û jîyanê dide gund û derdorê newalê.

Çemê Bunisra û newal di dîrokê de jî cîyekî girîng digirin. Ev newal di wextê Asurîya de weke rîya bazirganîyê hatîye bikaranîn û îro jî mirov dikare ‘kavil’ê, an jî xerabeyê wan wexta bibîne. Li herema ‘kasyan’ê ev xerabe hîna jî xuya dikin. Li heman heremê li serê nizarekî kelehek ji heye. Jê re dibêjin ‘Keleha Karatajdîn’. Karatajdîn’ê ji mala mîrê Botan. Dibêjin ku ew Karatajdîn’ê di çîroka ‘Mem û Zîn’ê de hevalê ‘Mem’e. Di bînya kelehê, li ber çem, kêleka zîyaretê tirba wî jî hebu, lê mixabin îro di bin rê de maye (http://necatkeskin.blogspot.com/2011/12/karatajdinin-mezar.html). Lê, mesela me ya îro ne ev e!

Çemê Bunisra wek li jor jî hat gotin aveke pakij û zelal bu. Gundîyan ne tenê ji bo avdana bexçan lê ji bo ava vexwarînê jî bikartanîn. Ev qasî pakij û zelal bu, jîyan tê de diherikî. Çar-penç şiklê masîyan bi kêf tê de avjenî dikirin. Lê wek her tiştî, wek her heremeke Kurdistanê çîroka çem, newal û masîyên me jî di salên 90-î de hat guhartin.

Pêşî rê hat çêkirin. Rê gelek bexçe, zinar, erd xerakirin û bi xwe re jî ‘derfet’ên nû anîn ji bo gundîyan. Gundîyê ku heta wî wextî ji bo avdana bexçeyan, ji bo vexwarinê û ji bo masîyên tê de ji çem sud digirtin, dest bi ‘avakirina’ ‘tesîs’an kirin. Her malekê di nav  ‘rez’ê xwe de cîyek ji xwe re vekirin ji bo mirovên li Nisêbînê, Midyadê, Batmanê dijîn û dixwazin ji germahîyê birevin werin seyranê, xwe piçekî hênik bikin. Lê gelekî dewam nekir, gund hatin valakirin, kesek hev dikarîbu herin newalê an jî ‘serê avê’. Cîyê seyranê tevde hatin girtin, ji bilî ên gundê ‘Serê avê’, ji ber du sedeman, yek jê li wir qerekol hebu û yan duduyan jî ev gund bubun ‘qoricî’. Lê ev jî ne mesela me yî îro ye!

Wext derbas bu, hinek tişt hatin guhertin, dîsa xelkê li nav rezê xwe ‘cîyê seyranê’ (pîknîk) vekirin lê vê carê bi awake dîn. Êdî bi hişmendîyek kapîtalist, bi hişmendîyek li dijî xwezayê. Û êm gihaştin rewşa ku em îro têde ne. Kesên ku xwedî li çem û avê derdiketin, kesên ku bi avê re di nav aşîtiyekê dijîn çun, kesên ku hicumî avê û xwezayê dikirin hatin. Wek mînak li ser çem bixwe hewzê masîya çêkirin ku ji du alîyan ve xetereye. Yek, li derdora kanîyê çêkirina tiştekî wusa qedexeye, an jî dibe qedexe be, ji ber ew av ne malê şexsan e, lê malê civakê tevde ye. Dudo, çêkirina hewzên masîyan li ser çem, avê dilevitêne û masîyên tê de jî kêm dike, wan dikuje. Ev ava ku mirovan devê xwe didanî ser û bi qurte qurt divexwar êdî nikarê bê vexwarin. Masiyên tê de gelekî kêm bune. Ew ava zelal êdî gemarî û bi run –runê masîyan ku ji hewzan tê- diherike. Êdî mixabin mirov ne dikarî avê vexwe û ne jî dikarî avjenîyê bike.

Yeke din, îro, di germahîya havînî de ji Nisêbînê, Midyadê, Batmanê (Êlih), Amedê bi sedan kes tên ‘serê avê’, an jî ‘ava spî’ ji bo kêfê, seyranê. Piranîyên wan, mixabin, dîsa avê gemarî dikin, kefş û gemara xwe, çop a xwe diavêjin avê. Çem bi naylon, û şuşeyên naylonî dagirtîye. Ev yek ji bo çem jî, ji bo xwezayê jî û ji bo mirovatîyê jî tehluke ye, xetere ye. ji ber ku ev çem hîna jî jîyanê dide newalê, Nisêbînê, Qamişloyê, û Merdînê jî.

Li gor fikrê min ev pirsgirêk ne tenê ya kesên derdorê, kesên ku li wir kar dikin û kesên ku diçin seyranê bixwe ye, lê ya me tevde ye. Divê em bi hevre xwedî li derdora xwe, li xwezaya xwe derkevin. Îro, komeleyek me heye, navê wê jî ‘Eko-Jîn’e. Divê ev komele, an jî komeleyê bi vî rengî dest biavêjin vê pirsgirêkê û em jî alîkarîya wan bikin. Em tevde hişmendîyek ekolojîk di civakê de ava bikin. An, Çemê Bunisra jî wek Çemê Reş wê têk here!

Ya dawî; divê em bizanibin ku eger em li mala xwe, li xwezaya xwe xwedî dernekevin, kesek lê xwedî dernakeve!.

Dîyarbekir,


25.08.2013

*Batmanın Sesi, sayı:11, 27-08-2013

8 Kasım 2013 Cuma

‘Folklore’ Çiye û Girîngîya wê Ji Bo Kurda*

Necat Keskin[1]

Îro li gelek ciha, di nav medyayê de, li nav kolana, li ‘navendên Çanda’ peyva ‘folklor’ tê bikaranîn. Bi piranî li va cîya tevde jî ev peyv bi watê ya ‘lîstik’a, lîstikên gelerî tê gotin û wexta ku mirov jî qala vê peyvê dike jî dîsa wusa tê fam kirin. Ev bikaranîn a vê peyvê di vê wate yê de jî bi piranî –ji bo me Kurdê li Anatolîyê dijîn- bikaranîna ji Tirkî tê. Ji ber ku ji zude li Tirkî ev peyv bi piranî di devsa ‘lîstikên gelerî’ de tê bikaranîn. Wek mînak ku ‘em folklorê bilîzin’, ‘pêşengeh a Folklorê’ tê gotin. Mixabin, îro jî ev peyv ketîye ser zimanê me û em wusa bikartînin.

Ji alîyên din ve jî, ji hêla kesên ku bi xebatên edebîyata devkî ve eleqadarin folklor,  dîsa ji bilî ‘lîstikên gelerî’ beşeke ku bi berhemên devkî wekî çîrok, gotinên pêşîyan, qewl, pêkenok hwd. û tomar kirina wa ve eleqedar dibe tê bikaranîn. Wek gelek cara em dibînin ‘folklor’ wekî berhevkirina stranên gelerî jî tê bikaranîn. Lê ecebe ‘folklor’ tenê lîstikên gelerî ye? Yan jî tenê berhevkirina çîrok, hikaye, gotinên pêşîyan û tiştên wek dîne? Yan jî, çiye folklor, ev peyv ji ku tê? Çîrok a wê çîye? Çawa hatîye bikaranîn? Di zimanê me de wateya wê çîye?. Ji hela zanistî ve tê çi wateyê?

Folklor, ji du peyvê ji zimanê ingilîzî pêk tê. Folk=Gel û lore=zanîn, agahî. Ev her du peyv jî bi hevdu re peyva ‘Zanîna Gel’ diafirînîn. Di Kurdî de bi piranî wekî ‘zargotin’ tê bikaranîn, lê mixabin ev peyv têrî tiştê ku em dixazin bibêjin, an tiştê ku wekî beşeke zanistî ‘folklore’ bibeje nake. Ev peyv cara yekemîn di sala 1846-an de ji alîyê Folklorzanê Ingilîz William John Thoms ve di nivîsa xweyî kovara The Athenaum’de hatîye pêşnîyar kirin û bikaranîn û di demek kin de jî ev peyv di hêla zanîsti de hatîye qebul kirin (Emrich 1946). Herweha di salên 1780-î de li Elmanya peyva ‘Volkskunde’ ku tê heman wateyê yanî ‘zanyarîya gel’ hatîye bikaranîn. Lê ev peyv tenê li welatên ku bi Elmanî diaxivin cih girtîye û belav nebuye.

Folklor[2] yan jî bi navekî din, “Zanistîya gel, [yan jî zanyarîya gel] yek ji şaxê zanîstî ye ku, berhemên çandî ê bujenî (maddi) û arîşen (manevi) ê gel ê welatekî yan ê heremeke diyar ji xwe re dike mijar, wa bi metodê xwe î taybetmendî dide berhevkirin, tasnif kirin, tehlil kirin, şirove kirin û di asta dawîde gihiştina senteza wa ji xwe re dike armanc” (Örnek 2000:15).

Wekî ku di vê salixê de jî tê xuya kirin, yekemîn, folklor ne lîstike, ne lîstikên gelerî ye, ne tenê berhevkirina stranên gelerî ye, yan jî ne tenê berhevkirina gotinên pêşiyan, çîrokên gelerî hwd ne. Duwemîn, folklor ne tenê karê berhevkirinê ye jî, lê berhevkirin tenê karek ji xebatên folklor ê ye. Li ser mijarê û ferehbuna folklor ê Folklorist Paul Saintyves wiha dibeje;

“Folklor, ji ber berfirehiya qada xwe, zanisteke wisa ye ku çav li mirovan ditirsîne. Kesên ku cara pêşî pê re eleqedar bûne, qada vekolînê bi beşên wêjeya devkî yên wekî çîrok û efsane, rond û stran, gotinên pêşiyan, têderxistinok û zûgotinokan bisînor kiriye. Kevneşopîparêzan vekolînên xwe hêdî hêdî berev tiştên ku bi zargotinî tên neqilkirin, berev tiştên ku li derveyî dibistanan tên fêrkirin û bi taybetî berev hemû tiştên jiyanê, berfireh kirin.”

“Zanista folklorê, ji dema ku hatî afirandin ve her tim qada xwe berfireh kiriye. Folklorzanên ku demên pêşî wekî ku tenê bi wêjeya devkî û nêrît û kevneşopiyên gel re eleqedar dibin, dihatin dîtin, bi demê re eleqe nîşanî zanistên xwezayî û hemû hunerên xweşik ên gel dan û pê re eleqedar bûn. Qada folklorê bi demê re wisa berfireh bû ku êdî hemû têgehan, hemû nêrît û kevneşopiyan, bi kurtî hemû bûyerên têkildarî çanda gel hembêz kirin” (veg. Ji P. Saintyves, Evliyaoğlu 1988: 24).

Wekî ku di vê derê de jî tê xuyakirin, folklor zanisteke berfirehe ku mirov nikare tenê bi wateya ‘lîstikên gelerî’ û ‘stran’, ‘gotinên pêşîyan’ bikarbîne.  Ew beşek zanîstîye ku wekî her beşê zanistî bi metod û teknikên zanistî li ser ‘çand’a ‘gel’ lêkolîn û vekolîna birêve dibe[3]. Ji ber vê yekê, ango ji ber ku mijara Folklorê zanyari ya gel e, yanî ‘Çand’ bi xweye, têkilîyê vê beşê û zanistîyên din wekî civaknasî, mirovnasî (antropolojî), bastanasî (arkeolojî) û herweha etnografya jî gelekin. Herweha tekilîyên bi siyasetê ve jî –nemaze ‘netewebun’, avakirina netewe- pirin. Gava ku em li dîroka Folkorê jî dinêrin vê tekilîyê baş dibînin[4].

Giringîya Beşa Folklorê:
Neteweperestî û piçekî jê durtir nijadperestî li helekê, hetanî niha gelên ku dixwazin di vê dinê de cî bigirin ji ‘xwenasîn’ê destpêkirine. ‘xwenasîn’ jî tê wateya lêkolîna dîrok, ziman û çanda xwe. Weke neteweke derengmayî, Kurd jî, li rojhilata navîn doza ‘netewebunê’, doza destgirtina mafê xwe dimeşênin. Netewe, wek me li jor jî gotibu, li ser ‘çand’a di nava ‘gel’ bilind dibe. Her ku çanda xwe nas dike, rengê xwe dibîne. Tiştên hevpar bi ‘gel’ê derdora xwe re dibîne; her weha tiştên ku wa ji hevdu cuda jî dike dibîne. Ango em dikarin bibêjin ku hem xwe nasdike, hem jî ên derdora xwe.

Îro her çiqasî em bibêjîn ku Kurd li ser dîrok û ziman gelek rê derbas kiribin jî, vî tiştî em ji bo lêkolîna li ser ‘çand’ê nikarin bibêjin. Gelek berhem hene ku li ser ‘folklor’ û ‘çand’ê hatine nivîsandin, gelek lêkolîn jî bi vî navî hene, lê mixabin piranîyê van berhema, her çiqasî bi nîyeteke pakij û ji dil, her çiqasî bi dilxwazî hatibin kirin jî, em dikarin bibêjîn ku bi rengekî ‘amator[5]’ hatine amadekirin. Sedema vê yekê bêguman ne yeke tenê ye, lê yek ji wa ev e ku- bi piranî jî ji bandora perwerdehîya li Tirkî- nezanîna beşên ku bi ‘çand’ê re eleqedar dibin e. Eger ne nezanîn be, nedîtin e, an jî ihmal kirin e ku her du jî ji nezanînê xerabtirin.

Di dawîyê de em carek din divê bibêjin ku, Folklor yek beşek zanistîye ku bi metod û teknîkên zanistî li ser berhevkirin, tasnif kirin, tehlil kirin û şirove kirina ‘çand’a ‘gel’ xebatan dike. Ji ber vê yekê jî Kurd –tevli derengmayîna xwe- divê zu bi zu dest bavêjin vê mijarê û vê mijarê di akademîyên xwe de wekî beş bikarbînin[6].

Beşên Folklorê:
Wek beşek zanistî folklor, xwedîyê hinek jêrebeşa ye ku bi teorî û metodên xweyî zanistî wa di bin banekî digihînê hevdu. Wek nimune em dikarin bibejin ku ev jêrebeşên Folklorê evin;
- Edebîyat a devkî
- Lîstikên Gelerî (Dans, lîstikên zarokan, Şanoya gelerî)
- Muzîk a Gelerî
- Hunerên Gelerî
- Çandinî (û kevneşopîyên bi çandinîye ve girêdayî)
- Bijîşkîtîya gel
- Mîmarî
- Aborî
- Hiqûk
- Orf û adet
Bêguman ev tenê hinek ji jêrebeşên Folklorê ne. Di binê her yekê de jî şaxên ku pê ve girêdayî heye û tevde jî bi rê û rêbazên Folklorê ên zanistî lêkolînê dikin.

Encam:
Wek ku bi kurtî li jor me anî ziman, Folklor, yek beşek zanistîye ku hîna ji hêla Kurda ve zêde dest nahatîye avêtin. Bi pêşveçuna teknolojîyê û bi guhertinên lez ‘zanyarî û zanistî’ya gel ya ku wê me bi me û bi derdora me bide naskirin hin bi hin wunda dibe. Ji ber vê yekê jî, di vê pevajoya dîrokî ku em niha dijîn, bi a min vazîfeya akademîyên Kurda ew e ku rojek berî rojekê vê beşê damezrînin û dest bi perwerdehîya wê bikin da ku di vî warî de Kurd jî di nav zanyar û zanistên cîhanê de cîh bigirin.

Çavkanî:
Celîl, Ordixan; Celîl, Celîlê (2013), Zargotina Kurda, Aram, Diyarbekir
Emrich, Duncan 1946, “Folk-Lore”, California Folklore Quarterly, Vol. 5, No. 4 pp. 355-374
Evliyaoğlu, Sait; Baykurt, Şerif 1988, Türk Halkbilimi, Ankara
Örnek, Sedat Veyis 2000, Türk Halkbilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara
Öztürkmen, Arzu 2009 Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik, İletişim, İstanbul
Malper:






*KovaraW Hj. 48, Tirmeh-Gelawêj 2013, 70-71rp.
[1] Li Zaningeha Hacettepe, Beşa Antropolojî de Doktora dike.
[2] Ev peyv li gelek welatan wek ‘Folklore’ tê bikaranîn. Li Tirkî gelek cara wek ‘Halkbilim’ (wergera wê ji Ingilîzî) tê bikaranîn. Bi Elmanî jî ev beş ji pêşîde wek ‘Volkskunde’ku ew jî tê heman wateyê tê bikaranîn. Di Kurdî de her çiqasî wek ‘Zargotin’ hatibê gotin jî –Ordîxanê Celîl û Celîlê Celîl berhema xweyî giranbiha ya ku cara yekem e li Tirkî ji alîyê Weşanxana aram ve hat çap kirin bi ‘Zargotin a Kurda’ binavkirin e-, bi ya min ev peyv ji ber ku tenê li ser ‘gotin’ê disekine ev peyv wateya ‘Folklore’ bi temamî nayînê ziman. Ji ber wê yekê jî em dikarin ‘zanyarîya gel’ yan jî wek peyveke bi tenê ‘Folklore’ e bikarbînin.
[3] Têgihên (terim) ‘Çand’ û ‘Gel’ bi serê xwe divê bên binavkirin û li ser wa bi firehî bê sekinandin.
[4] Li ser tekilîya Folklor û netewebunê hun dikarin li vê xebatê binêrin: Arzu Öztürkmen, Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik, İletişim yayınları, 2009.
[5] Li vê derê em peyva ‘amator’ ne bi wateya biçukbune, Lê bi wateya ku bi bê metod û teknîkên zanistî hatine kirin bikartînin. Carekî din em dibê bibêjin ku her çiqas ev xebat ‘amator’ jî bin, her yek ji wa xebatek giranbiha ye. Ji ber ku her yek ji wa di heman demê de çavkanîyên xebatê ku ê werin kirin in.
[6] Di sala 1878-an de ‘Komelaya Folklore’ li Ingilîstan’ê hatîye damezrandin û ji hingî ve jî kovarek tê weşandin. Navê kovarê wextê pêşî ‘Folk-lore record’e û du re dibe ‘Folklore’. http://www.folklore-society.com/publications/index.asp
Herweha bi vî navî ev xebat li temamê Ewropa belav dibe. Berî wêna bi sed salî jî li Elmanya ev xebat tên kirin. Li Anatolîa jî hê berî Komarê ev xebat destpêkirîye û bi navê ‘Halkîyat’ hatîye binavkirin. Ez bawerim ev mînak ji bo derengmayîna me besin. 

7 Kasım 2013 Perşembe

KENTLERDE YENİ BELLEK MEKANLARI: KENT MÜZELERİ*

Bellek, içinde geçmiş, unutma, anımsama, hatırlama gibi ifadeleri barındıran, bu anlamda geçmişin yeniden hatırlanması üzerine inşa edilen kimlik olgusunun açıklanmasında da önemli olan bir kavramdır.

Geçmişin korunduğu ve hatırlandığı mekanlar olarak müzeler öteden beri bulundukları yerlerde birer bellek mekanı olarak değerlendirilmekte ve topluluk kimliğinin inşasında da önemli işlevleri olduğu düşünülmektedir.

Gelişen teknolojinin, artan göç ve nüfus artışının baskısı altındaki kentlerde de ‘hafıza’nın kaybolması, kent ‘kimlik’i açısından bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Kent kimliğinin yeniden inşa edilmesi, kent tarihinin yeniden ele alınması, kentle ilişkili gelenek, göreneklerin toplanması, kayıt altına alınması, yani bir anlamda kentin geçmişinin hatırlanması ile ilişkili bir süreçtir.

Bu bağlamda kent müzelerinin, kentin geçmişine ait bilginin, belgenin yer aldığı, kaybolan gelenek, zanaat ve mesleklere ait kayıtların toplandığı ve yeniden sergilendiği mekanlar olarak, şimdiki ve sonraki kuşakların yararlanacağı birer bellek mekanı işlevi gördükleri söylenebilir.

Diyarbakır Kent Müzesi de, gerek kurulma amacı gerekse kurulma süreci ile yukarda belirtilenlere bir örnek teşkil etmektedir. Bu çalışmada, bellek, birer bellek mekanı olarak müzeler ve kent müzeleri, bu mekanların kente yeni bir ‘kimlik’ ve ‘tarih’ kazandırma çabaları ile ilişkisi anlatılmaya çalışılacak ve bu bağlamda Diyarbakır Kent Müzesi örnek olarak sunulacaktır.

Anahtar Sözcükler: Bellek Mekanları, Kent, Kimlik, Kent Müzeleri, Diyarbakır


*4-7 Eylül 2013 tarihleri arasında Bilkent Üniversitesi ve Kültür Araştırmaları Derneği tarafından düzenlenen 'Bellek ve Kültür' başlıklı VII. Uluslararası Kültür çalışmaları sempozyumunda sunulan makalenin özetidir.

4 Kasım 2013 Pazartesi

Teqîna Hewlêr û çend encam*

Aloziya Rojhilata Navîn naqede. Her roj li ciyekî din teqînek çêdibe û di encam de jî bi dehan kes tên kuştin. Doh (29.09.2013) jî dîsan li Nîjerya, Pakîstan û Kurdistanê êrişên teqandinê çêbûn û bi dehan kesan canê xwe ji dest dan û ji wan zêdetir jî birîndar bûn. Bûyer û kuştinên li Sûriye jî ne di nav de! Tevlîheviyên Misrê, xwesteka federalîzma hinek hêzên li Libyayê jî li dereke din!

Bêgûman ya ku mirov hinekî şaş kir êrîşên, an jî teqînên li Hewlêr, paytexta Herêma Kurdistanê bûn. Ev şaşbûn di nûçeyên ajansên biyanî de jî tê xuya kirin. Ji ber ev çend salin ku Kurdistan hem ji bo biyaniyan û sazî û şirketên wan, hem ji bo Kurdan û hem jî ji bo kesên ku ji şerên derdorê direvin ciyekî xwelêgirtinê bû. Mîna parastgehekê bû ji bo hemu kesan, ciyekî ewle bû. Ji aliyên din ve jî herêmê hilbijartinên xweyî parlaementoyê serkeftî qedandibûn û derseke ‘demokrasiyê’ dabû hemû welatên derdora xwe. Lê, mixabin dîsan kesên ku ji vê ewlehiyê û ji bidestxistinên Kurdan ne razî derketin meydanê. Ev kes an jî rexistin, an jî ‘hêz’ dixwazin Kurdistanê jî têxin nav agirê Rojhilata Navîn!.

Hê ne diyar e bê ev têqîn ji aliyê kê ve hatine kirin û bi çi armancê. Li gor hinek agahiyan Dewleta Irak û Şamê ya li Sûriye ev teqîn kirine û di hesabê xweyî Twîtterê de jî ev yek qebûl kiriye, lê ev agahî jî ne diyar in. Dibe ku ISIS (Dewleta Îslamî ya Irak û Şamê) ev tişt kiribe, lê ya girîng bê piştgirê wê kî ne? Ji bo fam kirinê divê mirov hinekî bi berfirehî li wêne binêrê.

Şerên navxweyî li Sûriye hinekî ji rojevê ket. Raste kuştin, teqîn, şer her berdewam e, lê hêzên derve ku li ser şerê Sûriyê bi hevdu re şer dikirin hinekî rawestiyan. Tê xuyakirin ku hinek ‘lihevhatin’ di navbera wan de çêbûye. Ji xwe piştî Beşar Esed qebul kir ku çekên kîmyewî bide kontrola YN, Emerîka jî dev ji gotinên midaxelê berda. Ev yek, ya rastî, li gor berjewendiyên Emerîka jî bû. Ji aliyekî ve yekîtiyeke mixalefeta li nav Sûriyê tune bû, ji aliyên din ve jî Rûsya û Çîn, wek du endamên daîmî ên Konseya Ewlekariya Yekîtiya Netewan, ji rojên serî ve li Sûriyê dijî midaxaleyeke ji derve ve bûn û eşkere alîkariya rejîma Sûriye dikirin. Ji ber van sedeman Emerîka di gotina mudaxaleyê de ne ji dil bû!. Rûsya bi manevreyên xwe derket pêş û bi vê yekê jî ‘krîz’a Sûrîyê jî niha hinekî rawestiya ye. 

Ji aliyên din ve, dewleta Tirkiyê jî pozisyona xwe hinekî diguhere. Piştî ‘lihevhatina’ Emerîka û Rûsya, Tirkiyê jî dibeje ku ew dixwaze pirsgirêka Sûriye bi hevkariya Iraq û Îranê çareser bike. Derketina pêş ya serokkomar Abdullah Gul û hevdîtina wî bi serokkomarê Îranê Hesen Ruhanî re di çarçova polîtîkaya Tirkiyê ya ‘nû’ de dive werê dîtin. Yanî, her çiqasî ev dewlet li dijî hevdu jî bin, wexta pirs tê ser Kurdan, berjewendiyên wa dibin yek!. Hemû pirsgirêkên dîrokî didin aliyekî û li jiyana rojane, li berjewendiyên dewletî û netewî dinêrin. Ew yek jî, ji dewletbûna wan, ji dîroka ‘dewletbûn’a wan tê. Hê jî Kurd dibêjin ku ew dewlet-mewletê naxwazin!

Di vê pêvajoyê de Kurdan çikir? Mixabin ku, Kurd di vê pevajoyê de bikêrî lidarxistina kongreyekê jî nehatin û fersendeke gelekî girîng ji destê xwe berdan. Ger Kurd dixwazin ku li Rojhilata Navîn ciyekî wan hebe, divê ji bo her rewşê nerînek, polîtikayek wan hebe. Ji bo vê yekê jî, berî her tiştî divê li hev bicivin û bi hev du re gotubêjan, niqaşan bikin. Ger ev yek nîşanî dinê kiribane, ango ger bibûna ‘yek’, an jî ew ‘yekîtî’ nîşanî dinê kiriba, wê ji hêla hêzên derdor û dinê tev de wek hêzekê hatiba qebulkirin û belkî ev teqîn jî nikarîbuna çêbibin.

Encam çî ye? encam ew e ku ev teqîn peyameke ji Herêma Kurdistanê û Kurdan tev de re. Ya girîngtir, bê ka wê Kurd bersiva vê peyamê çawa bidin. Gelo Kurd wê karibin bersiva vê bi yekîtiyekê bidin?

01.10.2013

Diyarbekir


Kongreya Netewî ‘dîsan’ hat paşxistin!*

Pêrê (03.09.2013) ber evarkî nuçe derbasbun ku kongreya neteweyî hatiye paşxistin. Diva bû nûçe wiha be ‘Kongreya Neteweyî ‘dîsan’ hat paşxistin’!.  Bu çîroka şujinê. wek cara din, pêşî nûçe derketin û şunde jî rastiya wê hat ragihandin ku kongre ji bo propandayên hibijartinên li Herêma Kurdistanê hatiye paşxistin. Di serî de mirov divê bibeje ku ev bêxîretiya Kurda ye, ne tiştekî din!

Rojhilata Navîn di nav agirekî de ye, dikele. Li Sûriyê midaxeleya ji derve li ber guh e, îro na sibe, sibe na hefteyekî din, an jî meheke din ev midaxele wê çêbibe. Ji aliyên din Rojava tê valakirin, kurd li welatê  xwe dibin koçber. Lê kurd bikêrî li darxistineke kongreyekê ku pirsgirêkên kurdan wê ji hêla kurdan tev de bê niqaş kirin nayên!.

Berî her tiştî, lidarxistina kongreyek wiha ji bo kurdan tev de ‘sînor’ekî derûnî ye, ango psikolojîk e. ji ber ku, ev hêviya sed salî ye. Lidarxistina kongreyek neteweyî ruhekî din dide kurdan, kelecanek mezin di deruniya wan de çêdike, wan serbilind dike, û di nav vê tevlîheviya heremê de wan bi hêvî dike ji bo pêşereoja xwe. Bi paşxistin, tirsa ne lidarxistinê dixe dilê mirov, wê kelecanê dikuje, hêviyan qut dike, dicemidîne. Pêşerojê tarî dike!.

Cara din hatibu gotin ku, ji ber hinek kêmasiyên amadekariyan Kongreya Neteweyî hatiye paşxistin. Piçekî kurd sist bûn, xemgîn bûn, lê dîsan wek her car avêtin dilê xwe. Digotin, nebê dê piştî meheke din wê bi rêk û paktir werê li darxistin û ev yek belkî baştir be jî. Û yeke din, wî wextî, herkesî dizanîbû ku hilbijartinên Herêma Kurdistanê li pêşî ne, herkesî dizanîbû ku wê propagandayên hilbijartinê werin kirin. Lê dîsan jî ev biryara ku kongre di 15-16-ê Îlonê de wer li darxistin dan. Lê berî kongreyê bi deh rojan dibêjin ku li Kurdistan hilbijartin heye, em nikarin Kongreya Neteweyî di vê rewşê de li darbixin! Gelo berî bi mehekê, wexta ku we ev biryar da, we nizanîbû dê hilbijartin çêbibin!

Loma, mahnên ku îro tên bi lêv kirin ne rast in. Bi serê mirov nakevin, û dilê mirov sar nakin. Ji niha ve nuçeyên ku dibêjin ‘kongre ji ber nakokiyên li ser hejmara kesên tevlî kongreyê bibin hatiye Paşxistin’ belav dibin (http://www.radikal.com.tr/turkiye/kurt_ulusal_kongresi_yine_ertelendi-1149153). Wiha xuya dike ku rastiya van nuçeyan bêhtir e.

Nakokiyên li ser ‘Deriyê Sêmalka’,  rewşa rojava, amadekirina lijneya lêkolînê ji bo rojava, raporta lijneyê û niqaş û şiroveyên ku li ser van mijaran dihat kirin û di dawiyê de berî bi çend rojan nuçeyên derheqê bipaşxistina kongreyê tev didin xuya kirin ku mesele ne hilbijartinên Herêma Kurdistan’in! Mesele careke din berjewendiyên hizbî û siyasî ne. Ne Kurdistan, ne rewşa kurdan, ne şerê li derdorê, ne agirê ku her roj neziktir dibe xem e!. Xem her berjewendiyên siyasî û hizbî ne! Û kes ji ya xwe nayê xwarê.. Ma tu kesî dîtiye ku kurdan li himberî hevdu xwe tewandine, tenê li himberî dijminan!. Bi vî halî Kurd dê dîsa ji hev parçe, bê statu û bê maf bimînin!

Belkî wek hizb, partî, hêz bikaribin di nav vê tevlîheviyê de ‘cih’ekî, rolekê bigirin, lê wek netewek yekgirti Kurd, careke din, dê nikaribin cih û roleke girîng bigirin. Kesên ku nedikarin kongreyekê lidarbixin dê çawa roleke girîng bigirin di nav vê tevlîheviyê de! Bila ev yek jî baş bê zanîn ku bi vî halî ji hêla hêzên dinê vê jî cidî nayên dîtin.

Kongreya Neteweyî ‘dîsan’ hat paşxistin. Tirs û fikr ew e ku dê ev ‘Kongreya Neteweyî’ tu carî neyê lidarxisitin!. Û ev yek ji hêla dîrokê ve wek bêxiretiya partî, hizb û hêzên kurdan dê werê nirxandin.

Diho, yanî berî bi sed salî, kurd dîsan ne bi hev re bûn, herkes dîsan li gor berjewendiyên xwe tevdigeriya. Piştî ku welatê wan hate levakirin hişê wan hat serê wan lê bê fêde!. Mirov dîsan jî dikare fam bike, ji ber ku, hişmendiya netewebûnê di nav kurdan de belav nebubu, partî û hizbên wan tune bûn,  derfetên ku ji hev agahdar bin tune bun, derfetên ku dinê ji xwe agahdar bikin jî tune bun, hem ji hev du ‘dûr’ bun û hem ji civaka giştî û hem jî ji dinê tev de. ji ber vê yekê, mirov dîsan dikare têkçuna wan fam bike. Lê îro?

Bi dehan, bîstan partî, hizb û rêxistinên kurdan hene, hêzên wan hene ku ev bi salane di nav şerde ne. Serok û rêberên wan hene. Ji ber vê yekê, carek din divê werê gotin ku “ îro, tu mafê serok û partî û saziyên kurdan tune ye ku vê carê jî ji ber berjewendiyên xweyî rexistinî û komelî gele kurd bê maf û statu bihêlin”.

Diyarbekir
04.09.2013

Egera êrîşa Sûriyê û pozisyona Kurdan!*

Hefteya borî li Şama paytexta Sûriyê, êrîşek pêk hat û di êrîşê de li gor hinekan 300 û li gor hinekan jî zêdeyî 1500 kesî hatibûn kuştin. Di vê êrîşê de hat gotin ku çekên kîmyayî hatine bikaranîn. Li gor rejîma Sûriyê ev çekên kîmyayî ji aliyê hêzên ‘terorîst’ ve hatina bikaranîn û ji hêla din ve oposizyona Sûriyê jî  ragehand ku ev êrîş bi çekên kîmyewî û ji alîyên rejîma Sûriyê ve hatiîye kirin û zêdeyî 1500 kes ku di nav wan de zarok jî hene hatine kuştin. Ev yek bi serê xwe dide xuyakirin ku şerekî bi kirêj li tevahiya Sûriyê belav buye. Kes nizanê bê çi raste an derew e. Kes nizanê bê kî bi kê re şer dike!.  Lê tiştê rast ku mirov baş dizanê ew e ku her roj zarok, jin bi dehan mirov dimirin, di vî şerê kirêj de jiyana xwe winda dikin û bi hezaran jî koçber dibin, ji malên xwe, ji welatê xwe ber bi nediyariyekê ve direvin.
Vê êrîşê careke din gotubêjên li ser midaxeleya Suriyê anîn rojevê. Îro di serî de Amerîka, dewletên ‘rojava’ li ser midaxeleya Sûriyê bi hev re diaxifin û dixwazin rêyekê bibînin dê wê çiqasî ‘erzan’ ji vê ‘bêla’yê xelas bibin an jî vê ‘bela’yê çiqasî din bikaribin duv dirêj bikin.
Li gor nivîsa John Hudson , nivîskarê foreign policy a Amerîkî, xwiya dike ku Amerîka ji bo midaxeleya hinek hedefên leşkerî ên Sûriyê ji her wextî neziktir e, lê pirsgirêk ew e ku bê wê çawa ev midaxele bi ‘erzanî’ were kirin. Ji tecrûbeyên Afganîstan û Iraqê Amerîka dizane ku ‘biha’yê midaxeleyeke bejayî gelekî giran e. Li gor Thomas Friedman jî, nivîskarê New York Times’ê, gaz û petrol a Rojhilata Navîn ji bo Amerîka êdî ne wek berê girîng e. Ji ber vê yekê jî li heremê her çi dibe ji bo wan ne pirsgirêkeke mezin e. Loma jî Obama naxwazê midaxeleyeke zêde bike û xwe sist dike. Ya din jî Friedman dibeje ku polîtîkaya îro ne midaxeleya ‘ji derve’ ye, divê ji hundir-navxwe tevgerek hebe. Ji van analîzan tê xwiyakirin ku Amerîka yan tu êrîşan nabe ser Sûriyê an jî êrîşeke bi fuzeyan ji keştiyê ku li behra spî ji bo şer amade ne wê bike. Lê di vir de ji bo Amerîkayê reaksyona Rûsya gelekî girîng e.
Wek tê zanîn Rûsya ligel hevkarê xwe Çîn û Îranê ji serî de li Sûriyê li himberî midaxeleyeke ji devre bûn û hê jî vê pozisyona xwe didomînin. Tiştê ku hêzên ‘rojavayî’ dixin nav fikran de jî ev e. Ji ber ku tu kes nizanê bê êrîşeke ji derve wê tesîreke çawa li derdor û dinê tev de bike. Ji ber vê yekê jî ev zêdeyî du salan e li Sûriyê xwîn diherike. Wekî din mirov dikare bibeje ku ev tevliheviya Rojhilata Navîn ne li dijî berjewendiyên dewletên ‘rojava’ ye. Gaz û petrol di boriyan re diherike û xwîna ku diherike jî ne xwîna gelê wa ye!. Yanî tevde pêngavên xwe li gor berjewendiyên xwe diavêjin, ne li gor berjewendiyên gelên heremê. Bê guman serdestên rojhilat jî li gor berjewendiyên xwe tevdigerin û gelek caran jî berjewendiyên ‘serdest’an nêzîkî hevdu ne. Yanî îro eşkere xwiya dike ku berjewendiyên dewletên desthilatdar û hevkarê wan ê serdest ên heremê nêzîkî hevdu ne.

Wek li jor jî hat gotin midaxeleyeke li himberî rejîma Sûriyê wek îhtîmalek mezin tê bi lêv kirin. Lê tiştê girîngtir ew e ku wek gelekî cihnişîn ê Rojhilata Navîn, Kurd û kesên wan temsîl dikin, ji bo ihtîmalek wiha çi dikin, wê çi bikin.

Gelo di vê herc û mercê de, ji bo her pêngavekê politikayeke Kurdan heye? Eger îro midaxeleyek li Sûriyê bibe wê Kurd –an jî serok û rêberên Kurdan- çi bikin, biryarek wan ji bo vê egerê heye, yan na? An jî dizanin bê wê çi bikin? Wê li çi alî bisekinin? Wê şer bikin, wê runin, wê derkevin çiya? Gelo her parçeyek li gor berjewendiyên xwe wê tevbigere an jî Kurd wek ‘yek’ millet wê tevbigerin? An jî di nav wê herc û mercê de jî dîsan ji bo kuştina hevdu dê li fersenda bigerin?

Îro Kurd beyî ku bibe dereng divê li ser van pirsan bi fikirin. Divê ev pirs di Kongreya Neteweyî de werin rojevê û ji bo vê yekê jî berî her tiştî divê Kongreya Neteweyî bi lezgînî û di wextê xwe de, bi beşdarbûna hemu sîyasetên Kurdan bê li darxistin.


Diyarbekir
27.08.2013

16 Eylül 2013 Pazartesi

Gezi Parkı ve 'Doğu'-'Batı' Farkı*

Necat Keskin
(31.07.2013)

 Mayıs ayının son günlerinde başlayan, polisin müdahalesi ile gittikçe yayılan ve şimdi şekil değiştirerek devam eden Gezi Park eylemlerinin üzerinden bir buçuk ay geçti. Olayların ‘sıcak’lığı azalırken olaylara ilişkin tartışmalar, özellikle de Kürt-Türk muhalefetlerinin birlikteliği üzerinden, Kürt siyasetinin de içinde yer aldığı HDK içinde ve diğer muhalif tartışma platformlarında tüm hızıyla devam etmektedir.

Gezi Parkı eylemleri başlangıçta, az sayıdaki kişinin, merkezi hükümet ve onun yereldeki devamı olan belediye ve valilik tarafından kentte yaşayanlara sorulmadan, danışılmadan kentin doğal ve kamusal bir alanı olan Taksim Gezi Parkı’nın, içindeki ağaçlar kesilerek ve alelacele tahrip edilerek yerine alış veriş merkezi yapılmasına karşı, seslerini duyurmayı amaçlayan bir eylemi olarak ortaya çıktı. Daha sonra polisin ‘orantısız güç’ kullanarak sert bir şekilde müdahale etmesi ve orada bulunanların gösterdiği direniş bir anda eylemin ‘Gezi Parkı Direnişi’ olarak yankısını diğer illerde de göstermesini beraberinde getirdi. Artık olay 3-4 ağaç meselesi olmaktan çıkmış, daha fazla demokrasi ve özgürlük mücadelesi haline gelmişti. Tam da 2002 yılında AKP’nin iktidara gelirken öne sürdüğü söylemler yani!.

 Demokrasi, özgürlük, askeri vesayetin kaldırılması iddiaları ile iktidara gelen -ve bunları kısmen de gerçekleştiren- AKP ve lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın bu kavramlardan ne anladığı ‘ustalık dönemi’ne gelince ve özellikle de her hangi kitlesel bir muhalefetle karşılaşınca anlaşılmaya başlandı. Bahsedilen bu demokrasi ve özgürlüğün AKP tarzı bir demokrasi ve özgürlük anlayışı olduğu, bu anlayışın çerçevesi dışında kalan her türlü düşünce ve eylemin kendi iktidarına karşı gerçekleştirilen, dışarıdan destekli eylemler olarak ‘suç’landığı görüldü. Dolayısıyla, iktidarının ‘ustalık dönemi’ aynı zamanda kendi iktidarını ve vesayet sistemini iyice oturttuğu bir dönem oldu. Askeri vesayetin yerine bu sefer polis vesayeti geldi. Kürdistan’da Kürt siyasetçilere ve seçilmişlere yönelik ortam dinlemeleri’, ‘gizli tanıklar’ –ki bazılarının bizzat polis oldukları ortaya çıktı- ile gerçekleştirilen operasyon ‘dalga’ları ‘bu vesayet rejimi altında gerçekleştirildi. Bu haksız ve hukuksuz uygulamalara tepki gösteren halkın demokratik tepkisi meydanlarda gaz bombaları, tazyikli sularla ve şiddetle-yoldan geçenlerin bile küfürlerle ve basit nedenlerle dövülüp hırpalandığı- müdahale eden bu yeni vesayet sistemi ile karşılaştı. Örneğin Diyarbakır, en son açlık grevleri sırasındaki gösterilerde günlerce gaz bulutu içinde kaldı, sokaklarda yürüyenler coplandı, elinde düdük olanlar bile dövüldü. Yine gazeteciler, avukatlar, sendikacılar yine iktidarın kendine has demokrasi ve özgürlük anlayışı ile cezaevlerine gönderildi. Gazeteciler işlerinden oldu/atıldı.

Sonra bir ‘süreç’ başladı. Kürtlerin, çağrının Abdullah Öcalan’dan geldiği için ‘güven’diği ve ‘barış ve demokratik çözüm süreci’ olarak adlandırılan bir süreçti. Bu, gerillanın çekilmesi ile başlayıp daha demokratik, özgürlükçü, herkesin kendisini özgürce ifade edebildiği bir Türkiye ile sonuçlanacak bir süreç olarak ortaya konuldu. Yine, çeşitli ‘provakasyonlar’a rağmen ‘sorunsuz’ devam eden bir süreçti. Ta ki ‘Gezi Park’ olaylarına kadar!.

Gezi Park eylemleri her ne kadar ‘birkaç ağacın kesilmesi’ne karşı yapılan bir eylem gibi ortaya çıksa da, özellikle polisin sert ve fütursuz müdahelesi ile AKP ve onun nobran, kendinden başka kimseyi tanımayan, dinlemeyen politikalarına karşı halkın ‘kendiliğinden’ bir direnişi haline gelmeye başladı. Bu bir açıdan AKP iktidarının otoriterleşmesine karşı direniş eylemleri olarak yayılırken diğer taraftan aynı eylemler AKP iktidarının söz konusu ‘otoriter’liğini daha da pekiştirme yolunda bahanesi oldu. Bir anlamda Gezi Park eylemleri devletin ve son olarak AKP iktidarının Kürt muhalefeti üzerinde uyguladıkları polisiye yöntemlerin yeni nesil Türk –Gezi- muhalefeti üzerinde de uygulandığı alanlar oldu denilebilir. Bu bağlamda şu soruyu sorma gerekliliği ortaya çıkıyor/du. Devletin ‘Diyarbakır’ ve ‘İstanbul’ üzerine aynı yöntemlerle müdahalesi, söz konusu yerlerdeki ‘Kürt’ ve ‘Türk’ muhalefetlerini bir araya getirebilecek miydi ya da bundan sonra getirebilecek mi? Özellikle, Abdullah Öcalan’ın Newrozda açıkladığı ve ‘demokratik birliktelik’ olarak ifade edilebilecek mesajından sonra bu soru daha da çok önem kazanıyor.

Öncelikle her iki muhalefetle, yani Gezi muhalefeti de diyebileceğimiz Türk muhalefeti ve Kürt muhalefeti ile ilgili bazı tespitler yapmak gerekir. ‘Gezi muhalefeti’, örgütsüz, kendiliğinden meydana gelen ve içinde değişik grup ve anlayışlardan, çeşitli ideolojik yönelimdeki insanlardan meydana gelen bir yığın muhalefeti görünümündedir ve son zamanlardaki Taksim Dayanışması, HDK ve çeşitli sol grupları ve hatta ulusalcıların bu yığın hareketini örgütleme çabaları bu ‘dağınık’ olma durumunu değiştirmemektedir. Diğer taraftan, örgütsüz, kendiliğinden ve içinde farklı anlayışları barındırması, bu muhalefetin ‘yeni’ olan en önemli özellikleri olarak da değerlendirilebilir.

Öbür taraftan, BDP’nin (ve tabii ki PKK) önderlik ettiği Kürt muhalefeti[1] KCK adı altında yapılan tüm tutuklamalara ve cezalandırmalara rağmen örgütlülüğünü koruyan, ‘gerektiği’nde kolayca mobilize olabilen örgütlü bir ‘halk’ muhalefeti görünümündedir. Bunların yanı sıra, 30 yıl süren bir savaşın yorgunluğu ile ‘barış süreci’ içinde ‘müzakare’ halinde bir örgütsel ilişkinin içinde yer alan bir muhalefettir. Dolayısıyla ülkenin batı yakasında meydana gelen Gezi park eylemlerine ‘batı’ ve ‘doğu’ yakasındaki yaklaşım farkları ve eleştiriler de iki ‘muhalefet’in söz konusu bu özellikleri bağlamında ele alınmalıdır.

 Gezi Park eylemlerinin başlangıcında her ne kadar BDP’den milletvekili Sırrı Süreyya Önder ön plana çıkmış olsa da, genel olarak Kürt siyasetinin bu eylemlere ‘mesafeli’ durduğunu belirtmek gerekir. Mesafeli duruşun, Abdullah Öcalan’ın Gezi Parkı’nı ‘selamlama’sından sonra kısmen değişmesine ve Gezi park eylemlerinin Kürt siyasetinde daha çok konuşulmaya başlanmasına rağmen devam ettiğini söylemek sanırım yanlış olmayacaktır. Nitekim ‘selamlama’nın sonrasında bile Sırrı Süreyya Önder’den gelen eleştiri bu ‘tespit’i doğrulamaktadır. Bu ‘mesafeli’ duruş Sırrı Süreyya Önder’in rahatsız olmasına ve " Türkiye yanıyor, dünyanın en büyük isyanlarından biri... DTK tek cümleyle destek açıklaması yapmadı"[2]diyerek tepkisini ortaya koymasına neden olmuştur. Bununla birlikte, bugünlerde yine içinde Sırrı Süreyya Önder’in ve BDP’lilerin de bulunduğu toplantılarda Gezi Park eylemlerinin sahiplenildiği görülüyor. Fakat bu durumun Kürdistan’da da aynı şekilde sahiplendiğini söylemek güçtür.
 Kürt siyasetinin Gezi parkı eylemlerine başlangıçtan itibaren –sonradan kısmen değişse de- mesafeli duruşunun arkasında yer alan bazı nedenlerin ve algılamaların olduğunu belirtmek ve diğer taraftan da Gezi Parkı’nın Kürt siyasetinin ‘gündem’ine girmesine rağmen, tabanın gündemine giremediğini de eklemek gerekiyor.

 Bu durumu ortaya çıkaran nedenlerin en başında, her iki ‘yaka’nın farklı ‘gündem’lere sahip olmaları, farklı gündemler yaşıyor olmaları gerçeği gelmektedir. ‘Batı’ yakasında gündem, AKP’nin otoriter ve her şeyi bilen, her şeye karar veren otoriter politikaları ve buna karşı çıkma iken; ‘doğu’ yakasında ise, 30 yıl savaşın ardından ‘barış’ umudunu canlandıran ‘süreç’ gündemin neredeyse tümünü oluşturmaktadır. Daha önceki çabaların sonlanmasına neden olan ‘provakasyon’lar, Kürt siyasetinin ve tabanının Gezi Parkı eylemlerini var olan ‘süreç’e karşı provakasyon olarak görmelerini beraberinde getirmiştir/getirmektedir.

 Nitekim Gezi Parkı eylemlerine ilişkin - özellikle de ilk başlarda- tabanda şu ifadeler yaygın bir şekilde duyulmaktaydı; “Gezi Parkı eylemleri aslında AKP iktidarını devirmeyi kendine amaç edinen ergenekoncu ve ulusalcı kesimlerin ‘hakim’ olduğu eylemlerdir”, dolayısıyla “bugün müzakere halinde olduğumuz AKP giderse, bu müzakerenin de bitmesi anlamına gelir ve onun yerine gelecek olanlarla konuşmamız bile mümkün olmaz”.

 Diğer yandan bu algı, başından beri bizzat AKP tarafından, fakat farklı bir amaçla, ‘doğu’ ve ‘batı’ muhalefetlerinin bir araya gelmemeleri için beslendi, kullanıldı. Nitekim Gezi olaylarının ‘süreç’e yönelik komplo olduğu bugünlerde yine Başbakan ve kurmayları tarafından dile getirilmesi bu tespiti doğruluyor. Bu söylemin Kürt ve Türk muhalefetinin olası birlikte hareket etmelerinin seçimlere giden AKP iktidarı ve ‘başkan’ı için doğurabileceği muhtemel olumsuz sonuçların önüne geçmeye yönelik bir ‘taktik’ olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

 ‘Batı’dan gelen ‘Amed’den neden ‘ses’ çıkmıyor soru ve eleştirilerine yönelik ‘doğu’dan gelen cevabi yaklaşım da bir önceki ile benzer ‘algı’lar üzerinde inşa edildi. Bu da, aynı zamanda yıllar boyunca Kürdistan ve Türkiye’de Kürtler ve Türkler arasında oluş(turul)an ‘boşluk’u  (ing:gap) ortaya koyması anlamında da önemli olan ve ‘yıllar boyunca Kürdistan’da ormanlar hatta köyler içindekilerle birlikte yakılırken siz nerdeydiniz?’ ifadeleriyle ortaya konulan yaklaşımdır.
 Bununla birlikte, Gezi Parkı eylemlerinin olumlu sonuçlarından bir tanesi de –çok yaygın olmasa da- bu algı farklılıklarının gün yüzüne daha görünür bir şekilde çıkmış olması ve karşılıklı olarak birbirlerini ‘anlama’ çabasının başlamış olmasıdır. Birbirlerini ‘anlama’ girişiminin içinde bulunduğumuz ‘çözüm’, ‘barış süreci’ veya ‘demokratik çözüm’ süreci olarak adlandırılan süreçle ve bu sürecin devam etmesiyle çok yakından ilişkili olduğunu söylemek gerekir. Diğer taraftan birbirini ‘anlama’nın geliştirilmesi, bunun ‘söylemsel’ düzlemden ‘pratik’e aktarılıp aktarılamayacağına bağlıdır.

 Bugün gelinen noktada, ‘burada’, özellikle tabanda, Kürtlerin söylem düzeyinde ‘Gezi Direnişi’ne destek olup pratikte alanlara yansıtmamasının Kürt siyasetinin bir ‘başarı’sı olduğuna dair yaygın bir ‘kabul’ hissediliyor. Bu ‘kabul’e göre, 30 yıllık bir savaşı bitirebilecek bir ‘barış süreci’nin yeni başlamış olması ve ağır aksak da olsa ilerliyor olması nedeniyle, yine bu savaştan yorgun düşmüş bir kitlenin eni sonu belli olmayan, programsız bir maceraya atılmasının önüne geçilmiş olması, fakat aynı zamanda ‘söylem’ düzeyinde desteğin sunulmuş olması ile Gezi Parkı süreci ‘kayıp’sız atlatılmış olmaktadır.

Bu yaklaşımın, Kürdistan gerçekliğinde bir anlam ifade etse de, özellikle bundan sonraki süreçte, özellikle de olası ‘süreç’ kazasında, BDP ve yeni kurulan HDK açısından sorun teşkil edeceğini söylemek yanlış olmayacaktır. Bu anlamda, HDK ve Taksim Dayanışmasından heyetlerin Lice’yi ve burada karakol protestosunda hayatını kaybeden Medeni Yıldırım’ın mezarını ve ardından DTK’ni ziyaret etmeleri[3] birbirini ‘anlama’ya ve ‘birlikte hareket etme’ye yönelik ‘Gezi’nin ortaya çıkardığı olumlu sonuçlar olarak –ki bence en olumlu tarafı bu olmuştur- görülebilir. Bununla birlikte, Gezi Parkı eylemlerine yaklaşım öz eleştirel bir şekilde tekrar ele alınmadığı sürece BDP’nin ve HDK’nin Türkiye’ye ‘yayılması’ sorunlarla karşılaşacaktır[4].

 SONUÇ

 Gezi parkı eylemleri nereden bakılırsa bakılsın son 30 yıllık Türkiye muhalif hareketinde bir dönüm noktasını oluşturmuş ve oluşturmaya da devam etmektedir. Dolayısıyla bundan sonra ne iktidar için ne de sol için hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktır. Diğer taraftan Gezi Parkı eylemleri ile birlikte belki de ilk defa kitlesel düzeyde ‘batı’nın ‘doğu’yu anlaması yönünde geleceğe dönük-az da olsa- umut verici bir yönelim ortaya çıktı.
30 yıldır süren, yargısız infazlar, toplu mezarlar, köy yakma ve boşaltmalarla seyreden ‘kirli savaş’ın bitmesi yönünde bir umudu ifade eden ‘çözüm’ süreci, savaştan çıkmış yorgun Kürt siyasetinin ve genel olarak Kürtlerin –haklı olarak- gezi park eylemlerinde ‘pratik’ alanda –tüm gücüyle- yer almalarının önüne geçmiştir. Bu durumun AKP iktidarı ve ‘süreç’in sağlıklı ilerlemesi açısından olumlu sonuçları olduğunu ifade etmek gerekir.
 Bununla birlikte, Türkiye’de meydana gelen ve gelecek her şeyi ‘süreç’ perspektifinden değerlendirmenin ilk başta Kürt siyasetinin savunduğu ‘demokratik özerklik’le bağdaşmadığını ve bu ‘tavır’ın süreklilik arz etmesi halinde yukarda da ifade edildiği gibi Kürt siyasetinin ‘Türkiye’leşmesi önünde engel teşkil edeceğini belirtmek gerekir. Ne de olsa ‘Demokratik özerklik’, sadece Kürtlere değil, tüm Türkiye ve Kürdistan’daki diğer halklara ve onların gönüllü birlikteliğine, yönetimde demokratik işleyişe, doğanın korunmasına, kadınların özgürlüğüne dayanan bir ideali ifade etmektedir[5].

 Diyarbakır
15.07.2013

[1] Belli bir kitlesel desteği olmasına ve son zamanlarda ‘Kürt’ sorunu ile ilgilenmesine rağmen, söz konusu sorunu içselleştirmeyen ve ‘Kürt sorunu’nda aktif olmayan Hüda-Par’ın Kürt muhalefeti içinde değerlendirilip değerlendirilemeyeceği ayrı bir tartışma konusu olmakla birlikte bu yazıda aynı nedenlerle ‘Kürt muhalefeti içinde değerlendirilmemiştir. Buna dayanak olarak da şimdiye kadar ‘süreç’ konusunda ya da ‘Kürt sorunu’ hakkında doğru dürüst bir ‘eylem’ gerçekleştirmeyen Hüda-Par’ın geçtiğimiz günlerde Diyarbakır Sanat sokağı’ndaki Mısır’ın devrik cumhurbaşkanı Mursi’yi destekleme yürüyüşü verilebilir.
[4] Burada aynı şekilde, ‘Gezi muhalefeti’nin de, yıllar boyunca Kürdistan’da ‘olup-biten’lere karşı ‘sessizliği’ni öz eleştirel bir yaklaşımla ele alması gerektiğini, aksi takdirde ‘Kürt’ ve ‘Türk’ muhalefetinin ‘birlikte hareket etme’sinin koşullarının önemli ölçüde zorlaşacağını ifade etmek gerekir.
[5] Bu yazı hazırlanırken ANF’de yer alan bir röportaj ve Gündem gazetesindeki Veysi Sarısözen’in köşe yazısı Kürt siyasetinin Gezi Parkı eylemlerine ilişkin –yukarıda da dile getirilen- genel tutumunun eleştirisi –aynı zamanda tespiti-anlamında önemlidir. Veysi Sarısözen,15.07.2013 tarihli Gündem gazetesindeki köşesinde –aynı zamanda ANF’de yayınlanan yazısında- Bursa’da BDP’li Sabahat Tuncel ve CHP’li Sena Kaleli’nin yer aldığı ‘Barış için Bursa Kadın Girişimi’nin yaptığı yürüyüşten hareketle, “Gezi’den “uzak” durarak ve CHP’ye ve “samimi ulusalcılara” önyargıyla yaklaşarak, kimi zaman da “solu bir yük” gibi görerek kendini yalnızlaştırmak barış ve çözüm sürecine zarar verir” diyerek bir şekilde Kürt siyasetinin Gezi eylemlerine yaklaşımını eleştirmektedir (http://firatnews.com/news/guncel/kadinlarin-eylemi-herkese-kazandirir-veysi-sarisozen.htm).
ANF’de yer alan ikinci haber ise, İstanbul Kadıköy Yoğurtçu forumu dış ilişkiler temsilcisi ile yapılan bir röportaj. Bu röportajda forumun dış ilişkiler komisyonu temsilcisi Zeki Özkorkmaz, BDP’nin forumlara tecrübesi ile forumlara katılmasının ihtiyacını ve eksikliğini dile getirmektedir          http://firatnews.com/news/guncel/forumlarda-bdp-nin-eksikligi-hissediliyor.htm). Kürt siyasetinin Gezi eylemlerine yaklaşımına yönelik hem ‘içerden’ hem de ‘dışarıdan’ gelen benzer eleştirilerin önümüzdeki süreçte ‘Kürt’ ve ‘Türk’ muhalefetinin ‘birlikte’ hareket edip etmeyeceklerini zaman gösterecektir.