“wek gelek tiştên me yên din, folklora me jî bêxwedî maye!”*

Hevpeyvîn.

Kurd vê demê gelekî bi siyasetê ve mijulin û em dikarin bibêjin ku bi siyasetê dijîn. Di germahiya rojhilata navînde ev tiştekî asayiye jî. Ji aliyekî ve rewşa Surî û Rojava, ji aliyê din hilbijartinê Herema Kurdistan, ‘pevajoya çareseriyê’ li bakur,  serdana serokê Herema Kurdistan Birêz Mesud Barzanî ya Diyarbekir, piştî 37 salan serdana hozan Şivan Perwer û hilbijartina heremî ya li Tirkiyê. Her yek ji van buyera bi serê xwe ‘rojevêk e. Ji ber vê yekê jî mirov dikarê mijulbûna Kurdan bi siyasetê ve tiştekî asayî bibîne. Lê carina jî tiştên ku li derveyî siyasetên dibin ji ber vê xirecirê nayên dîtin. Wek tiştên ku li qada çandê de dibin.

Berî niha bi mehek û nîvê pirtukek bi navê ‘Folklora Kurdî’ ji aliyên ‘Ênstîtuya Zimanên Zindî ya Zanîngeha Mêrdîn Artukluyê ve hat weşandin. Pirtuk ji aliyên Mamosteyên ‘Enstîtuya Zimanên Zindî/ Beşa Ziman û Çanda Kurdî’, Prof. Kadrî Yıldırım (di heman demê de Serokê Enstîtuyê ye), Ramazan Pertev û Mustafa Aslan hatiye nivîsandin.

Ev pirtuka ku di warê ‘folklora kurdî’ de ciyekî giring digire di nav xirecirê de gelekî nehat bihîstin, bala gelek kesan nekişand. Raste di warê ‘folklor’a kurdan de gelek tişt hatine gotin, gelek tişt hatine nivîsandin. Lê xebateke sîstematîk, xebateke ku tevlî tiştên heta niha hatine kirin, teoriyên zanistiya folklorê jî di nav de cîh digire tuneye, tunebû. Ji ber vê yekê jî ev pirtuk an jî xebat di vî warî de valahiyekê didagire.

ji ber vê yekê,  me ji bo şopînerên Basnewsê hevpeyvînek bi yek ji nivîskarên pirtukê Ramazan Pertev re, derbarê vê xebata wan, derbarê zanistîya folklorê û derbarê projeyên wan ên din kir.

N.K: Em bi pîrozbahiyekê dest pê bikin. We xebateke pir girîng çêkiriye. Destê we xweş be.

Merheba, ez jî sipas dikim ji bo vê hevpeyvînê.

N.K: Fikrê vê xebatê çi bû? Çi we ber bi vê xebatê ve bir?

R.P: Ev xebat ji ber du pêwistiyan pêk hat. Her wekî hûn dizanin, niha li zanîngeha Mardîn Artukluyê, hem beşa lîsansê ya bi navê “Ziman û Edebiyata Kurdî” heye, hem jî beşa masterê ya bi navê “Ziman û Çanda Kurdî” heye. Sedema yekem, wekî pirtûka dersa “Edebiyata Kurdî ya Gelêrî” pêwîstiyek hebû. Lewra materyalên di vî warî de gelek belavela û ne sîstematîk bûn.  Yanî wekî pirtûka dersê hat amadekirin. Sedema duyem jî ev e ku valahiyeke mezin di vê saheyê de heye. Gelek pirtûkên çapkirî hene, lê mixabin ji aliyê teorî, dîrok û lîteratûra folklora kurdî ve zêde ne bikêrhatî ne. Bi kurtahî ez bêjim, ev pirtûk hem ji bo dersên zanîngehê, hem jî ji bo danasîna teorî, dîrok û lîteratûta folklora kurdî hatiye amadekirin. Bi vî awayî xwendekar jî, lêkolîner jî dikarin sûdê jê wergirin.

N.K: Navê pirtukê ‘folklora Kurdî’ ye. Gelo bi ji bo navekî vê zanistê hewldanek we çêbu?

R.P: Na, digel ku di zimanê kurdî de peyvên wek “zargotin, xelknasî, gelnasî” hebin jî, hewldaneke wiha çênebû. Lewra îro li temamê cîhanê peyva “folklor”ê tê bikaranîn.  Her wekî hûn dizanin ji sala 1846an vir de ye, ji bo vê zanistê peyva “folklor”ê tê bikaranîn.

N.K: -Ev çend salin hun li ser vê xebatê kar dikin?

R.P: Ji mêj ve ye ez li ser vê saheyê dixebitim. Wekî hûn dizanin di sala 2008an de pirtûkeke min a bi navê “Zarok û Çîrok” çap bûbû. Lê belê piştî ku ez wekî mamoste hatim beşa kurdî, ev xebat sîstematîktir bûn.

N.K: Bi kurdî an jî xebatên li ser folklora kurdan di çi astê de ne?

R.P: Li cihanê, di nav neteweyên din de xebatên li ser folklorê bi piralî meşiyane: Berhevkirin, analîz,  senifandin û berawirdkirin. Wekî ku me di pirtûkê de jî aniye ziman, ji aliyê berhevkirinê ve zêde pirsgirêkên me nînin. Lê belê ji bo karên din em nikarin wisa bibêjin. Çend xebatên biyaniyan û yek dido yên kurdan ne tê de, mixabin xebatên li ser folklora kurdî, heta niha di asta berhevkirin û tomarkirinê de ye. 

N.K: Ev xebat yanî ev pirtuk bi xebatê we ên Beşa Kurdolojî ve girêdayîne, ne?

R.P: Helbet, ev beşek ji xebatên kurdnasiyê ye.

N.K: Ji niha û pê de xebatên di warê folklorê de hunê di bin banê kurdolojî de bimeşînin?

R.P: Yanî ew ê bi giranî di bin banê kurdnasiyê de bin, lê belê xebatên taybet ên şexsî jî jî ew ê hebin.

N.K: Folklor dê bibe beşeke ser bixwe an na?

R.P: A rast ew e ku wek zanistên din, “folklora kurdî” jî bibe bernameyeke xweser. Di plansaziya beşa “Ziman û Çanda Kurdî” de wekî binbeş em vê difikirin. Lê belê ji bo vê yekê jî mamosteyên pispor û derfetên maddî jî pêwîst in.

N.K: Di pêşerojê de li ser xebatên folklora kurdî projeyên we hene, eger hebin hûn dikarin bi kurtî behsa wan ji me re bikin?

R.P: Proje gelek in, bes ez ê yek ji wan bibêjim, di mehên pêşiya me de di bin banê Enstîtuyê de em kovarek bi navê “Folklora Kurdî” difikirin. Ev kovar ew ê ji sê mehan carekê biweşe.

N.K: Wek ku tê zanîn, di derbarê folklora kurdî de gelek çavkaniyên ku ji hêla lêgerînerên Rûs, Tirk, Ereb, Acem û Ermenî ve hatine kirin hene. Li ser vê yekê hûn çi difikirin û gelo di derbarê vê yekê de tu projeyên we hene?

R.P: Binêrin wek gelek tiştên me yên din, folklora me jî bêxwedî maye. Xelîl Xeyalî ku rewşenbîrekî mezin ê kurdan e. Wî sedsal berê niha di meqaleyeke xwe yê kovara Jînê de ku bi navê Kurdiyê Bîdlîsî nivîsiye, wiha gotiye: “Hûn ji vê bawer bikin ku perdeya nezaniyê ya ku li ser kurdan e, ew ê tu car ji aliyê biyaniyan ve neyê rakirin. Ev peyvir li ser milên zarokên kurdan e.” Her wiha wî rexne li lêkolînerên biyanî girtiye û li gorî wî xebatên biyaniyan ên li ser kurdan, ne xebatên tam zanistî ne, bêtir di ser re ne. Helbet mirov nikare hemûyan wisa binirxîne, lê divê her dem ihtîyat jî hebe. Bi rastî jî ev sêsed salên dawî eleqeyeke mezin ê biyaniyan li ser kurdan çêbûye. Gelek ji wan wekî pirtûk jî hatine çapkirin. Di nav wan de xebatên pir hêja hene. bo nimûne xebatên Aleksandre Jaba yê Rûsî yek ji van e.  Ku ev wek “Koleksiyona Jaba” tê naskirin. Çend meh berê bi pêşengî û hewldana Mamoste Kadri Yıldırım me têkilî bi Akademiya Petersbûrgê re danî û miqabilî heqê wê, niha em ê kopyayeke vê koleksiyonê bînin Mêrdînê. Çê dibe ku piştî xwendin û senifandina vê koleksiyonê di warê kurdnasiyê de hin tiştên nû derkevin holê û hin agahiyên me biguherin.

N.K: Di derbarê van xebatan de têkiliyên we bi zaningehên derdorê re, bi taybetî jî ên herema Kurdistanê re hene, an jî dê çê bibin?

R.P: Ne tenê di warê folkorê de di gelek warên kurdnasiyê de têkiliyên me bi zanîngehên derve yên wek Exeter, SOAS, Upsala, Inalco, Sorbon, Petersburg û Moskowayê re çêbûne. Helbet cihê zanîngehên Kurdistana Başûr ji bo me cuda ye. Niha bi wan re jî, nemaze bi Zanîngeha Zaxo û Duhokê re me çend protokol îmze kirine. Di rojên nêzîk de ev têkilî ew ê xurttir û şênbertîr bin.

N.K: Ji bo wextê we ku ji me re we veqetand em spas dikin.

07.12.2013, Mêrdîn

*http://www.basnews.com/ku/News/Details/--Wek-gelek-tist-n-din--folklora-me-j--b-xwed--maye--/7359

‘Min nexwest jiyana zarokan bi mezinan biherimînim!’*

Îsal di 50. Mirhrîcana Filman ya Pirteqala Zerîn de sînama û sînemagerên Kurd xelatên gelekî baş sitandin. Derhêner Ferit Karahan bi filmê xwe yê ‘Ketina Ji Bihûştê’; Derhêner Pîran Baydemir bi dokument-filmê xwe ‘Fecîra’; Derhêner Gulistan Acet bi kurte-filmê xwe ‘Behişta Zebeşan’ xelat wergirtin. Ji bilî xelatên filman, Gulistan Acet û Rojîn Tekin xelatên lîstikvaniyê jî sitandin.

Yek ji wan sînemagerên ku xelat sitandiye, Gulistan Acet, bi kurte-filmê xwe bêşdarî 2. Mihrîcana Filmên Navnetewî ya Dihokê dibê. Bi vê mebestê me xwest, em hest û fikrê derhêner Gulistan Acet li ser filmê wê, li ser sînemaya Kurdî û bêşdarbûna wê ya 2. Mihrîcana Filmên Navnetewî ya Dihokê bi xwendevanên Basnewsê re parve bikin.

Basnews: Berî her tişti em we pîroz dikin ji bo xelata we. Ji kereme xwe hûn dikarin ji şopînerên Basnewsê re xwe bidin nasîn?

Gulistan Acet: Gelek spas. Ez di sala 1985-an de li Êlihê hatime dinyayê. Malbata min di sala 1993’an de ji ber terora Hizbûllahê ku li ser navê dîn însan dikuştin, koçî Mêrsînê kirine. Min di sala 2009’an de li ser mamostetiya zimanê Tirkî zaningeh qedand û di sala 2013’an de jî li ser zimanê Kurdî lîsansa bilind qedand. Ev 4 sale ku perwerdeya min a li ser sînemayê didome. 

-We di 50. Mihrîcana Filman ya Pirteqala Zêrîn ya Antalyayê de xelat wergirt. Gelo ev xelata weyî ye yekemîn bû? û hûn dikarin behsa hêsten xwe bikin?

-Belê. Filmê min a bi navê 'Behişta Zebeşan', ya yekemîn e û Pirteqala Zêrîn a Antalyayê jî ji bo fîlmê me mîhrîcana yekem e. Bi rastî ji ber çend pirsgirêkan min film bi dilê xwe nekişandibû û min ji filma xwe hez nedikir. Ji ber vê jî min neşande mihrîcanan. Hevalên min yên ku me perwerdehiya xwe ya sînemayê bi hev re didît film bê min şandine mihrîcanê û piştî ku kete pêşbaziyê ez çûm, min çend sehneyên dî kişand, reng, deng û montaj ji nû ve çêkir û ez û filma xwe em li hev hatin. 

Ez pir kêfxweş im. Ji ber ku 'Behişta Zebeşan' fîlma min a yekem e û li mihrîcaneke girîng wekî 'Pirteqala Zêrîn a Antalyayê' xelata herî baş distîne. Film, bi awayekî baş dest bi riya xwe dike. Piştî vê xelatê jî bi fîlma Ferît Karahan 'Ketina ji Bihuştê'  xelata baştirîn lîstikvana alîkar ya jin hat. Kêfxweşiya min dû qat bû.

-Mebesta we bi vî filmî çi bû?

-Ev film, demeke biçûk ji jiyana min e. Hizbullah ku bi destê dewletê însan dikuştin, ji jiyana min gelek însan jî birin. Ew çûn, lê çûna wan di dilê min de valahiyek hişt. Dema ku min got ez ê kurtefilmek bikşînim, min paşeroja xwe anî bîra xwe bê ka çi dikarim binivisînim. Berî her tiştî ev serpêhatiyên min hatin bîra min. 

-Çima ‘behişt’ û çime ‘zebeş’?

-Ev, çîroka xwişka min Mizgîn e ku di zarokatiya xwe de dikir xwe ji ser xanî biavêje daku here behiştê. Behişt, ji bo wê ciyekî bi ewle bû û li wir zebeşên sor û xweş hebûn. Kefa me di zarokatiyê de pir ji zebeşan re dihat. 

-Em di film de kesekî mezin nabînin, ne dê û bavê zarokan ne mamosteyên wan. Li sê-çar sahneyan em kesên mezin dibînin û ew sahne jî ya revandin e yan jî kuştî ne. Sedema vê yekê çi ye?

-Di vî fîlmê de min xwest ez jiyana zarokan, hêstên wan û bandora mezinên wan ya li ser wan nîşan bidim. Dema em zarok bûn ji bo me mezin, tenê sedemên xirabiyan bûn. Kuştin, lêxistin, revandin; tev bi destê mezinan dibûn. Min nexwest jiyana zarokan bi mezinan biherimînim.

-Di kurte-filman de dayîna mesajê hinekî zor e. Hûn çi difikirin û hûn di filmê xwe de çawa ji bin vê zahmetiyê derketin?

-Spas, ez bi hêvî me wiha ye. Ez ji bo pêşniyariyên xwe pisporan nabînim, ji ber ku sinema ji bo min karekî  nû ye. 4 sal e bênavber filman temaşe dikim, dixwênim, dinivîsim, lê ji bo pisporiyê li ber min riyekî gelek dirêj heye. Tenê ez dikarim vê bêjim: 'Ku hun bixwazin temaşevan ji fîlma we bawer bikin û hez bikin divê hun li paşeroja xwe binêrin û çîrokên xwe ji jiyana xwe biafirînin. Divê beriya herkesî hun ji çîrokê bawer bikin. 

-Îsal ji bilî we Ferit Karahan û Pîran Baydemir jî xelat wergiritin. Gelo ev tê wê wateyê ku li Tirkiyê sînemaya Kurdi bi pêş de gavan diavêje?

-Ev tespîtekî gelek rast û bêalî ye. Ne tenê Kurd, Tirk jî êdî bawerin ku sînema Tirkiyê bi piranî li ser milê Kurdan dimeşe. Ji ber ku jiyana Kurdan, ne wekî miletên dî rehet û yekaheng e. Ku hun Kurd bin di rojekê de dibe ku her tişt were serê we. Tiştekî dî jî li gorî min ji ber ku Kurd, her tim ji bilî çand û zimanên xwe herî kêm çand û zimanêkî dî jî gelek baş fêr dibin nêrîna wan a jiyanê gelek tûj û xurt e. Çîrokên xwe jî bi piralî tînin ziman. 

-Filmê we bêşdarî Mihrîcana Filmên Navnetewî ya Dihokê dibe. Tekiliyên sînemaya Kurdî û sînemagerên Kurdan ên li parçê Tirkî û li parçên din bi nerîna we çawa ne? Hûn çawa dibînin?

-Spas ji bo vê pirsa we. Ji ber ku ev, pirsgirêkekî veşartî ye ji bo sînema Kurdî û ji bo çareserkirinê jî gav nayê avêtin. Têkîliya sînemagerên Kurd yên li çar perçên Kurdistanê bi destê dewletan hatibe qut kirin jî ji bo çareserkirina vê rê û rêbaz pir in. Mînak; Mihrîcanên Kurdan bi piranî di herêma xwe de bandorê nîşan didin. Divê sînemagerên çar perçên Kurdistanê bihevre mihrîcanên navnetewî û mezin çêkin da ku em dîsa perçên xwe yên wenda bigihîjinîn hevdû.

-Projêyên we ji bo pêşerojê çi ne?

-Li ser çîroka kurtefîlmekî dixebitim. Projeyeke filmê Ferît (Karahan) heye. Em li ser senaryoya wî dixebitin.  

-Tiştekî dawî ku hûn bixwazin ji xwendevanên Basnewsê re bibêjin heye?

-Ji bo kurtefîlmekî ez gelek dirêj axifîm. Spas.

Zor Spas…

14.10.2013, Diyarbekir

*http://www.basnews.com/ku/News/Details/-Min-nexwest-jiyana-zarokan-bi-mezinan-biherim-nim-/3963